Theo khoản 1  Điều 8 Bộ luật Hình sự 2015, tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự.

     Tội phạm về ma túy là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, xâm phạm chế độ thống nhất quản lý của Nhà nước đối với các chất ma túy và các loại thuốc gây nghiện, xâm phạm trật tự, an toàn xã hội và tính mạng, sức khỏe con người và sự phát triển bình thường của nòi giống dân tộc. Vì vậy, “chung tay đẩy lùi ma tuý” và “giảm thiểu tác hại” của ma tuý và “phòng ngừa, ngăn chặn, đấu tranh chống tội phạm và tệ nạn ma túy; kiểm soát các hoạt động hợp pháp liên quan đến ma túy”[1]_.

     Trước tình hình tội phạm ma túy và tệ nạn nghiện ma túy liên tục gia tăng và diễn biến phức tạp, Luật phòng chống ma túy đã được ban hành ngày 09/12/2000. Luật gồm 8 Chương và 56 Điều (sửa đổi, bổ sung năm 2008) và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo hành lang pháp lý cho công tác phòng, chống tội phạm về ma túy, góp phần quan trọng trong cuộc đấu tranh phòng, chống ma túy, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội. Tuy nhiên, do sự phát triển nhanh và đa dạng của nền kinh tế, đời sống văn hóa - xã hội nên một số quan hệ xã hội mới liên quan đến phòng, chống ma túy mới xuất hiện, nhưng chưa có quy định điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn, do đó ngày 30/3/2021, tại kỳ họp thứ 11, Quốc hội khoá XIV đã thông qua Luật Phòng, chống ma tuý, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2022. Luật phòng chống ma túy năm 2021 đã sửa đổi, bổ sung nhiều điểm mới rất quan trọng, được kỳ vọng sẽ khơi thông nhiều điểm “nghẽn” của các quy định cũ, góp phần nâng cao hiệu quả cuộc đấu tranh phòng, chống ma túy vốn dĩ đầy khó khăn, phức tạp.

     Thực hiện Luật Phòng, chống ma túy, các bộ đã chỉ đạo lực lượng chuyên trách tăng cường nắm tình hình, tổ chức đấu tranh mạnh mẽ trên các tuyến, địa bàn trọng điểm, tập trung vào tuyến Tây Bắc, Bắc Miền Trung và Tây Nam, các cảng hàng không Nội Bài, Tân Sơn Nhất, các thành phố lớn (Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh...); đẩy mạnh công tác phối hợp, nhất là phối hợp với các địa phương và các lực lượng chức năng của các nước có chung đường biên giới để triển khai các hoạt động khảo sát, phối hợp kiểm tra, ngăn chặn từ xa... qua đó, nhiều tổ chức, đường dây mua bán, vận chuyển ma túy lớn trong nước và xuyên quốc gia được phát hiện, bắt giữ, thu giữ lượng ma túy lớn. Đồng thời, chỉ đạo Công an các tỉnh, thành phổ mở các đợt cao điểm tấn công trấn áp tội phạm ma túy; tổ chức triệt xóa các điểm, tụ điểm ma túy phức tạp. Từ năm 2000 đến hết năm 2018, Cơ quan chuyên trách phòng, chống tội phạm về ma túy thuộc Công an nhân dân, Bộ đội Biên phòng, lực lượng Cảnh sát biển, cơ quan Hải quan đã phát hiện, điều tra bắt giữ 306.713 vụ/478.200 đối tượng phạm tội về ma túy; thu giữ 9.697,79 kg Heroine; 3.540,79 kg thuốc phiện; trên 4.327,4 kg cần sa,  khoảng 4.736,27 kg ma túy tổng hợp; 5.719.982 viên ma túy tổng hợp và nhiều loại ma túy khác cùng nhiều vũ khí, phương tiện, tài sản có liên quan. Đề nghị truy tố 241.879 vụ với 316.439 bị can; Tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý xét xử 217.456 vụ án với 283.588 bị cáo phạm tội về ma túy, chất lượng truy tố, xét xử các vụ án về ma túy của ngành Kiểm sát, Tòa án các cấp được nâng lên, cơ bản đảm bảo đúng người đúng tội[2].

Số tang vật thu giữ của chuyên án 221C. Ảnh: TTXVN  

     Trong năm 2021, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã phát hiện, triệt phá nhiều đường dây mua bán, vận chuyển ma túy lớn, hoạt động liên tuyến, liên tỉnh và xuyên quốc gia; phối hợp với các lực lượng chức năng phát hiện, bắt giữ 26.193 vụ, 38.270 đối tượng; thu giữ hơn 680 kg heroin; hơn 2,7 tấn và 2,3 triệu viên ma túy tổng hợp; hơn 990 kg cần sa; hơn 140 kg thuốc phiện, 274 khẩu súng, hàng trăm viện đạn, hơn 23 tỷ đồng cùng nhiều vật chứng có liên quan[3].

     Mặc dù kết quả đấu tranh với tội phạm ma túy những năm qua là rất lớn nhưng tình hình tội phạm và tệ nạn ma túy vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp, là một nguy cơ an ninh phi truyền thống mang tính xuyên quốc gia. Ma túy thẩm lậu từ nước ngoài vào trong nước rất lớn, song chưa ngăn chặn ngay từ khu vực biên giới. Nước ta đứng trước nguy cơ trở thành địa bàn trung chuyển ma túy quốc tế. Nguyên nhân chủ yếu là do:

     Một là, một số quy định của Luật Phòng, chống ma túy chưa bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với quy định của Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy của lực lượng phòng, chống tội phạm ma túy của Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng; về các hành vi có liên quan đến phòng, chống ma túy. Nhiều quy định không còn phù hợp làm hạn chế hiệu lực và hiệu quả của công tác phòng, chống ma túy.

      Hai là, việc xuất, nhập khẩu, quản lý, sử dụng mẫu vật phục vụ tập huấn, huấn luyện nghiệp vụ chưa đáp ứng được yêu cầu do kinh phí đảm bảo cho việc nhập khẩu mẫu ma túy không có, nhu cầu sử dụng mẫu ma túy trong tập huấn, huấn luyện nghiệp vụ các cơ quan chuyên trách ngày càng cao nên kinh phí chưa được đảm bảo để đáp ứng được nhu cầu.

     Ba là, hiệu quả hoạt động kiểm soát, đấu tranh ngăn chặn ma túy thẩm lậu qua biên giới, đường biển, đường hàng không vào Việt Nam tuy đã được nâng lên nhưng chưa tương xứng với thực trạng tình hình; tỷ lệ bắt giữ các đối tượng cầm đầu (chủ đầu nậu về ma túy) còn rất hạn chế. Nhiều đối tượng phạm tội trốn truy nã qua biên giới chưa bắt được.

     Bốn là, công tác nắm, quản lý địa bàn, đối tượng hoạt động về ma túy còn hạn chế, tỷ lệ phát hiện và triệt xóa các cơ sở sản xuất, chiết xuất, chế ép, tiêu thụ ma túy (nhất là địa bàn nội địa) thấp; nhiều điểm nóng (địa bàn trung chuyển ma túy) về ma túy như: Lóng Luông, Vân Hồ, Sơn La; Hang Kia-Pà Cò, Mai Châu, Hòa Bình; Lương Phong, Hiệp Hòa và Ngọc Vân, Tân Yên, Bắc Giang chưa được triệt xóa.

     Năm là, công tác phối hợp giữa lực lượng Công an, Hải quan, Biên phòng, Cảnh sát biển trong đấu tranh phòng, chống ma túy còn thiếu chặt chẽ, nội dung phối hợp chưa cụ thể và đồng bộ nên hiệu quả hợp tác chưa cao. Việc phối hợp giữa các lực lượng chức năng đấu tranh chống tội phạm ma túy của các tỉnh  giáp biên với lực lượng của các nước Lào, Campuchia, Trung Quốc còn nhiều bất cập.

     Sáu là, phương tiện kỹ thuật nghiệp vụ phục vụ cho công tác phát hiện ma túy, thông tin liên lạc và giám định ma túy, công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy của các lực lượng còn thiếu.

     Bảy là, nguồn nhân lực thực hiện công tác đấu tranh chống tội phạm ma túy của các cơ quan ở Trung ương và địa phương còn thiếu về số lượng. Một bộ phận cán bộ, chiến sỹ, công chức nhận thức về công tác đấu tranh phòng, chống ma túy chưa đầy đủ và chưa tương xứng với nhiệm vụ được giao; cán bộ chuyên trách phòng, chống ma túy một số đơn vị còn yếu về kỹ năng quản lý, kỹ năng nghiệp vụ thu thập xử lý thông tin, phát hiện, điều tra xác minh các đối tượng có nghi vấn. Công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực làm công tác quản lý nhà nước và đấu tranh chưa được chú trọng đúng mức. Chế độ, chính sách cho đội ngũ cán bộ, chiến sỹ, công chức thực hiện nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống ma túy chưa đáp ứng với thực tế, chưa thực sự tạo động lực cho họ yên tâm thực thi nhiệm vụ.

     2. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với tội phạm về ma tuý ở Việt Nam hiện nay

     Để phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, toàn dân; tăng cường chỉ đạo làm chuyển biến nhận thức về nhiệm vụ và trách nhiệm, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương trong phòng, chống ma túy, nhất là vai trò của người đứng đầu. Triển khai đồng bộ các giải pháp, lấy phòng ngừa là chính, đấu tranh ngăn chặn ma túy từ xa, từ sớm là quan trọng để giải quyết tổng thể cả về giảm cung, giảm cầu và giảm tác hại của ma túy, theo đúng quan điểm, phương châm là chống ma túy như chống dịch Covid-19, đòi hỏi các bộ, ngành, địa phương cần tập trung triển khai thực hiện có hiệu quả Luật Phòng, chống ma túy năm 2021, cùng với đó là các văn bản quy định chi tiết thi hành Luật, Quyết định số 1452/QĐ-TTg ngày 31/8/2021 phê duyệt Chương trình phòng, chống ma túy giai đoạn 2021-2025 và các văn bản chỉ đạo có liên quan. Trong đó, cần tập trung nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về phòng, chống ma túy[4] cụ thể, như:

     (1), Tăng cường hiệu lực, hiệu quả  trong chỉ đạo, điều  hành và quản lý nhà nước về công tác phòng, chống ma túy;

     (2) Nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục phòng, chống ma túy;

     (3) Đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác quản lý người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy, công tác cai nghiện và quản lý sau cai;

     (4) Nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về phòng, chống ma túy. Đặc biệt cần chú trọng giải pháp nâng cao năng lực, hiệu quả phòng, chống tội phạm ma túy của các lực lượng chuyên trách. Trong đó, cần nắm, phân tích, dự báo và đánh giá đúng tình hình tội phạm về ma túy, nhất là khu vực biên giới; xác định rõ vai trò chủ trì, chủ công, nòng cốt của lực lượng Công an, tham mưu trực tiếp cho cấp ủy, chính quyền, phối hợp chặt chẽ, đồng bộ các lực lượng trong phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm về ma túy, nhất là các biện pháp phòng ngừa xã hội và phòng ngừa nghiệp vụ. Tập trung triệt phá các băng nhóm, tổ chức, đường dây tội phạm về ma túy, nhất là các tổ chức,đường dây hoạt động xuyên quốc gia, các băng nhóm tội phạm có vũ trang vận chuyển trái phép ma túy qua biên giới; tổ chức  đấu tranh  đồng bộ, liên hoàn trên các địa bàn trọng điểm, bắt giữ cả  đường dây,  đối tượng cầm đầu, truy nguyên nguồn gốc ma túy. Phát hiện và kịp thời đấu tranh ngăn chặn hoạt động lợi dụng xuất, nhập khẩu để vận chuyển trái phép chất ma túy qua cửa khẩu, cảng biển. Ngăn chặn không để tội phạm ma túy lợi dụng Việt Nam làm địa bàn sản xuất, tàng trữ, trung chuyển ma túy quốc tế; làm tốt công tác vận động đầu thú và bắt giữ đối tượng truy nã phạm tội về ma túy.

     Tiến hành theo đúng quy định của pháp luật trong các hoạt động  điều tra, thu thập tài liệu, chứng cứ phục vụ công tác truy tố, xét xử  kịp thời, đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm, không để xảy ra oan sai. Nâng cao hiệu quả phối hợp đấu tranh giữa các lực lượng chuyên trách phòng, chống ma túy từ trung ương đến địa phương. Kịp thời rút kinh nghiệm việc thực hiện các kế hoạch phối hợp nhằm bổ sung các nội dung, biện pháp phù hợp để triển khai có hiệu quả các kế hoạch này. Tăng cường công tác quản lý nhà nước trong phòng, chống và kiểm soát ma túy, phối hợp quản lý, giám sát chặt chẽ không để tội phạm ma túy lợi dụng hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, sản xuất, kinh doanh các loại tiền chất, thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần, thuốc thú y có chứa chất ma túy, tiền chất  để sản xuất, điều  chế ma túy. Thường xuyên kiểm tra, giám sát các cơ sở kinh doanh dịch vụ có  điều  kiện về an ninh trật tự, nhằm phát hiện, ngăn chặn, xử lý nghiêm minh hành vi mua bán, tổ chức, chứa chấp sử  dụng trái phép ma túy. Kịp thời phát hiện, triệt phá diện tích trồng và tái trồng cây có chứa chất ma túy. Đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng các thành tựu của khoa học công nghệ và kỹ thuật hiện đại phục vụ công tác phòng, chống ma túy; sửa chữa nâng cấp, bổ  sung các phương tiện, thiết bị kỹ thuật nghiệp vụ, thông tin liên lạc cần thiết, hiện  đại để phục vụ công tác, chiến đấu... đảm bảo an toàn, hiệu quả cho các lực lượng chuyên trách phòng, chống ma túy.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Công an. Dự thảo báo cáo Tổng kết 10 năm thi hành Luật Phòng, chống ma túy (Từ năm 2008 đến năm 2018), Hà Nội, 2019.

2. Huy Hà. “Lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy quyết tâm hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ công tác năm 2022”,http://bocongan.gov.vn/tin-tuc-su-kien/hoat-dong-cua-luc-luong-cong-an/luc-luong-canh-sat-dieu-tra-toi-pham-ve-ma-tuy-quyet-tam-hoan-thanh-xuat-sac-nhiem-vu-cong-tac-nam-2022-d18-t30876.html

3. Quốc hội. Bộ Luật hình sự, Bộ luật này đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 27 tháng 11 năm 2015, Điều 8.

4. Quốc hội. Luật Phòng, chống ma túy 2021, Luật này được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIV, kỳ họp thứ 11 thông qua ngày 30 tháng 3 năm 2021, Điều 44.